Instytucję zastrzeżenia do protokołu reguluje artykuł 162 Kodeksu postępowania cywilnego. Polega ona na zwróceniu uwagi sądu na popełnione uchybienia procesowe. Może zostać zgłoszona przez każdą ze stron, najpóźniej na kolejnym posiedzeniu. Zastrzeżenie do protokołu pozwala na niezwłoczne wszczęcie postępowania naprawczego i eliminację błędów występujących podczas rozprawy. Celem tej czynności jest ochrona stron sporu, a także samego sądu, gdyż takie zgłoszenia pozwalają na przyspieszenie i usprawnienie toczącego się postępowania.
Obowiązek zgłaszania zastrzeżeń do protokołu
Jako uchybienie przepisom postępowania rozumie się naruszenie przez sąd przepisów procesowych w toku prowadzonego posiedzenia. Mowa o takich naruszeniach , które nie mogą zostać naprawione lub powodują, że postępowanie staje się nieważne. Zastrzeżenie odnosi się wyłącznie do czynności, które zostały zakomunikowane stronom przez sąd pod postacią wydanego zarządzenia lub postanowienia.
Celem regulacji z art. 162 kodeksu postępowania cywilnego jest zapobieganie nielojalności procesowej. Sprawia, że strony nie mogą tolerować tego typu uchybień, np. po to aby następnie wykorzystywać je w środkach odwoławczych. Jednocześnie usprawnia i przyspiesza postępowanie, motywując strony do wspólnego usuwania wszelkich dostrzeżonych naruszeń.
Według art. 162 par 1 k.p.c. po nowelizacji procedury cywilnej z 7.11.2019 roku, strona sporu powinna zgłosić uchybienie przepisom postępowania, wnosząc tym samym o wpisanie takowego zastrzeżenia do protokołu. Ważne jest, że przepis po nowelizacji łączy negatywne skutki procesowe braku zgłoszenia wyłącznie z działaniami podejmowanymi przez zawodowego pełnomocnika. Dlatego osoba, która nie jest przez nikogo reprezentowana (występuje samodzielnie), nie ponosi negatywnych konsekwencji wynikających z braku zgłoszenia zastrzeżenia do protokołu.
Treść i termin na zgłoszenie uchybienia
Zgłoszenie powinno być sformułowane w sposób odpowiadający celowi zawartemu w art. 162 k.p.c. Z treści takiego zastrzeżenia musi więc wynikać, na czym polegało uchybienie. Powinno umożliwiać także szybkie ustalenie przepisów, jakie zostały naruszone. Nie może być więc lakoniczne, np. ograniczające się do podania informacji, iż strona podnosi zastrzeżenie. Poprawne zgłoszenie to takie, które krótko wyjaśnia istotę uchybienia i z którego można wywnioskować, jakie przepisy zostały naruszone w toku postępowania. Wnosząca je osoba nie musi jednak podawać przy tym konkretnego przepisu.
Zastrzeżenie do protokołu zgłasza się na posiedzeniu, na którym sąd wyda zarządzenie bądź postanowienie związane z czynnościami procesowymi. Jeśli strona nie stawiła się na posiedzeniu lub czynności te zostały dokonane na posiedzeniu niejawnym, powinna zgłosić to na kolejnej, najbliższej rozprawie.
Dlaczego zastrzeżenia do protokołu są tak ważne?
Zarówno dla pełnomocnika, jak i strony występującej przed sądem samodzielnie, zastrzeżenia do protokołu stanowią bardzo ważny element rozprawy, m.in. ponieważ:
- Powodują, że przez cały czas postępowania obie strony sporu są czujne i reagują na ewentualne uchybienia sądu.
- Najczęstszą sytuacją, w której składa się zastrzeżenia do protokołu, jest przyjęcie albo oddalenie wniosków dowodowych jednej ze stron. Jeżeli sąd przychyli się do wniosku, istnieje możliwość powołania się na takie naruszenie w apelacji i ponowne wniesienie o dopuszczenie dowodu do rozprawy.
Instytucja ta nie znajduje zastosowania do postanowień zaskarżalnych zażaleniem i tych, które są wiążące dla wydającego je sądu.
Jeśli dojdzie do odmowy wpisania zastrzeżenia do protokołu, to wedle art. 160 k.p.c. strona może zażądać uzupełnienia protokołu. Ma do tego prawo, jednak nie później, niż na następnym posiedzeniu. Gdy chodzi o sprawę zamkniętą wydanym wyrokiem, można zrobić to do chwili, do której akta sprawy nadal znajdują się w sądzie.
