Ubezwłasnowolnienie – kiedy jest możliwe i co naprawdę oznacza?

Wniosek o ubezwłasnowolnienie danej osoby można złożyć, jeśli z jakiegoś powodu nie jest ona zdolna do kierowania własnymi sprawami. Oznacza ono pozbawienie zdolności do czynności prawnych w stopniu całkowitym albo tylko częściowym i może nastąpić wyłącznie na skutek orzeczenia sądu. Kto jednak i w jakiej sytuacji może złożyć taki wniosek? I co właściwie oznacza w praktyce ubezwłasnowolnienie?

Ubezwłasnowolnienie częściowe i całkowite

Na początku zaznaczyć należy, że wyróżniamy dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia – całkowite i częściowe. Wniosek o całkowite ubezwłasnowolnienie można złożyć, jeśli dana osoba całkowicie nie jest zdolna do kierowania swoimi sprawami. W takim wypadku sąd ustanawia jej opiekuna i tylko on może w imieniu ubezwłasnowolnionego dokonywać czynności prawnych. Sama taka osoba ma prawo jedynie do wykonywania drobnych czynności, które są potrzebne do funkcjonowania w codziennym życiu, czyli np. robienia zakupów czy korzystania z usług fryzjera. Jeśli jednak dana osoba jest w stanie sama dokonywać czynności prawnych, ale jej stan wskazuje, że potrzebuje w tym pomocy, należy złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe. Wtedy sąd ustanawia dla niej kuratelę i do wykonania niektórych ważnych czynności – jak ustanowienie darowizny czy testamentu bądź wzięcie pożyczki – potrzebuje ona zgody swojego przedstawiciela ustawowego.

Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu zawsze jest wydawane na czas nieokreślony. Przestaje obowiązywać tylko w przypadku, gdy nastąpi jego sądowe uchylenie lub zmiana (z częściowego na całkowite lub odwrotnie).

Kiedy można złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie i kto może to zrobić?

Jak już zostało wspomniane , wniosek o ubezwłasnowolnienie można złożyć w przypadku, gdy dana osoba nie jest w stanie sama zadbać o swoje sprawy. Może stać się tak z różnych powodów – wśród najczęściej wymienianych jest choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy i uzależnienie od alkoholu lub narkotyków. Nie każdy może jednak taki wniosek złożyć. Prawo to przysługuje małżonkowi osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona, jej krewnym w linii prostej (rodzicom, dzieciom, wnukom itp.), rodzeństwu oraz przedstawicielowi ustawowemu. Oprócz nich z takim wnioskiem może wystąpić także prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka. Z reguły dzieje się tak, jeśli przy okazji innego postępowania zauważą oni taką potrzebę lub gdy otrzymają zawiadomienie od osoby, która nie ma prawa wystąpić z wnioskiem. Oczywiście składając wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy mieć dowód potwierdzający istnienie takiej konieczności – na przykład zaświadczenie psychiatry czy z poradni przeciwalkoholowej.

Gdzie złożyć wniosek?

Wniosek taki składa się do sądu okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby, o której ubezwłasnowolnienie się staramy. Jeśli nie ma ona stałego miejsca zamieszkania, należy udać się do sądu właściwego ze względu na miejsce jej aktualnego pobytu. Złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie należy jednak dokładnie przemyśleć, gdyż wystąpienie o nie lekkomyślnie lub w złej wierze karane jest grzywną.