W ujęciu ekonomicznym prawa majątkowe są podstawą wszelkiej wymiany rynkowej na świecie. Obywatele poszczególnych państw korzystają z prywatnych praw własności, czyli prawa do posiadania, wynajmu, sprzedaży, gromadzenia, czy delegowania. Prawa majątkowe opierają się tym samym na teoretycznym i prawnym tytule własności do konkretnych przedmiotów przez osoby fizyczne. Pozwalają również określić, w jaki sposób korzysta się z danej rzeczy.
Definicja praw majątkowych. Prawa względne i indywidualne
Prawa majątkowe warunkują obiektywny interes ekonomiczny osoby uprawnionej. Zalicza się do nich:
- Prawa rzeczowe ,
- Prawa majątkowe małżeńskie,
- Wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe,
- Inne prawa kwalifikowane, czyli własność intelektualną.
Istotę praw majątkowych określa Kodeks cywilny w artykule 44. Według przepisów, są to prawa podmiotowe przysługujące wobec rzeczy lub podmiotów materialnych, które nie są rzeczami, a także dóbr prawnych i niematerialnych. Jednocześnie mogą być one względne (określane indywidualnie), jak i bezwzględne (stosowane wobec wszystkich, jak np. prawo własności).
Jak odróżnić prawa majątkowe od niemajątkowych?
W celu rozróżnienia praw majątkowych od niemajątkowych należy wziąć pod uwagę typowy interes posiadającego je podmiotu. Interes ten może być majątkowy, czyli uwarunkowany bezpośrednio interesem ekonomicznym. Przedmiotem prawa majątkowego będzie jednak nie tylko np. wartościowy przedmiot, ale też rzecz o znikomej lub żadnej wartości.
Z kolei jako prawa niemajątkowe rozumiemy prawa osobiste oraz rodzinne niemajątkowe, które są częścią stosunków między krewnymi, małżonkami, powinowatymi i przysposobionymi. Ponadto prawa majątkowe, w odróżnieniu od praw niemajątkowych, ulegają przedawnieniu.
Sprawy sądowe o charakterze majątkowym – czego mogą dotyczyć?
Sprawy sądowe o charakterze majątkowym dotyczą zarówno świadczeń, jak i postępowań służących ustaleniu stosunku prawnego/prawa w kwestiach, w których takowe orzeczenie będzie mieć wpływ na stosunki majątkowe stron.
Co ciekawe, w wielu krajach istnieje możliwość rozszerzenia praw majątkowych poprzez uzyskanie praw autorskich i patentów. Dotyczy to m.in. rzadkich zasobów fizycznych, takich jak domy, samochody, czy telefony komórkowe, zwierząt (kotów, psów, koni itd.), czy własności intelektualnych, obejmujących pomysły, teksty, słowa lub wynalazki.
Prawa majątkowe mogą zostać zbyte przez właściciela
Prawa majątkowe obejmują wynajem, dobrowolne udostępnienie, spadek, cele charytatywne i sprzedaż. Mogą też zostać zbyte przez właściciela. Najczęściej następuje to w wyniku sprzedaży, w ramach której podpisuje się umowę o przekazanie praw majątkowych, lub w formie przekazania darowizny osobie obcej (np. charytatywnie) bądź członkowi rodziny.
Prawa majątkowe pozostają aktualne również po śmierci ich posiadacza. Właściciel może określić w swoim testamencie, komu przekaże w spadku zgromadzony za życia majątek.
Kwestia autorskich praw majątkowych
W kontekście tego zagadnienia, bardzo często mówi się o autorskich prawach majątkowych. Są to prawa przysługujące twórcy lub podmiotowi, któremu zostały przez twórcę udostępnione, sprzedane, lub któremu udzielił on stosownej licencji na ich użycie. W ramach autorskich praw majątkowych wykonawca utworu daje nabywającemu prawo do korzystania z danego utworu, rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji, oraz do uzyskania wynagrodzenia za jego wykorzystanie.
Prawa majątkowe są czymś zupełnie innym niż autorskie prawa osobiste. Prawa osobiste dotyczą w tym przypadku ochrony prawa do autorstwa utworu – jest ono nieograniczone w czasie i nie podlega zbyciu lub zrzeczeniu się. W związku z tym, utwór może być oznaczony nazwiskiem lub pseudonimem autora. W wyniku praw osobistych, które są niezbywalne, twórcy dzieła gwarantuje się również nienaruszalność treści i formy utworu, jego rzetelne wykorzystanie, możliwość decydowania o jego pierwszym udostępnieniu publiczności, oraz sprawowania nadzoru nad sposobem korzystania z dzieła.