Korzystanie z cudzej własności w ramach dozwolonego użytku – co trzeba wiedzieć?

Istnieją przypadki, w których możemy swobodnie korzystać z cudzych utworów, a nawet je kopiować, jeśli spełnimy przy tym pewne warunki. Dzieje się tak dzięki ograniczeniu autorskich praw majątkowych w ramach dozwolonego użytku. Kiedy jednak korzystanie z cudzej własności intelektualnej jest zgodne z przepisami?

Dozwolony użytek prywatny i publiczny

Wyróżniamy dwa rodzaje dozwolonego użytku – prywatny oraz publiczny. Pierwszy oznacza, że możemy korzystać z rozpowszechnionego już dzieła objętego autorskimi prawami majątkowymi bez zgody właściciela tych praw pod warunkiem , że robimy to na własne potrzeby lub na potrzeby osób, z którymi mamy relacje towarzyskie. Możemy więc przykładowo pożyczyć książkę przyjacielowi, przekonwertować płytę na mp3, by słuchać muzyki z telefonu, urządzić seans filmu dla rodziny itp. Warunkiem jest tu, by sposób korzystania nie naruszał normalnego użytkowania utworu ani nie godził w interesy jego autora.

Dozwolony użytek publiczny zezwala za to na korzystanie z takich utworów, jeśli jest to uzasadnione potrzebą kulturalno-oświatową lub interesem publicznym. Tutaj istnieje kilka sytuacji, w których użytkowanie bez zgody właściciela autorskich praw majątkowych jest możliwe, a każda z nich wymaga osobnego omówienia.

Prawo cytatu

Dozwolone jest korzystanie z cudzej twórczości bez zezwolenia na prawach cytatu. Możemy więc przytoczyć fragment jakiegoś utworu lub nawet cały utwór, jeśli jest drobny (np. wiersz) w swoim dziele, jeśli mamy po temu uzasadnienie. Powodem do cytowania może być wyjaśnienie, analiza krytyczna, nauczanie czy prawo gatunku twórczości. Warunkiem jest tutaj jednak, by podać imię i nazwisko autora dzieła oraz źródło, z którego cytujemy.

Prawo przedruku

To prawo zezwala mediom na dalsze rozpowszechnianie już opublikowanych informacji. Oczywiście nie obejmuje to przedruku autorskich artykułów o bieżących sprawach – to nadal wymaga zgody autora i jego wynagrodzenia. Można jednak rozpowszechniać opublikowane już sprawozdania, streszczenia utworów, fragmenty publicznych mów, wykładów, kazań, wyciągów z artykułów itp.

Przywilej bibliotek, muzeów, archiwów

Instytucje publiczne, takie jak biblioteki, muzea czy archiwa, mają dodatkowy przywilej, mianowicie mogą bezpłatnie udostępniać innym utwory chronione prawami autorskimi. Mogą także wykonywać ich kopie, jednak tylko wtedy, gdy celem jest ochrona zbiorów.

Cele naukowe

Instytucje oświatowe mają prawo korzystać z utworów w ramach dozwolonego użytku publicznego, jeśli celem tego jest nauczanie. Uczniowie mogą więc wykonać na akademii wiersze czy piosenki wcześniej rozpowszechnione, a nauczyciel w ramach lekcji może otworzyć uczniom film czy skopiować dla nich fragment książki bez naruszenia praw autorskich. Warto jednak dodać, że przywilej ten nie dotyczy rozpowszechniania programów komputerowych.

Dla dobra osób niepełnosprawnych

Prawo dopuszcza też rozpowszechnianie utworów w taki sposób, by ułatwić niepełnosprawnym zapoznanie się z nimi. Można więc przykładowo stworzyć wersję audiobookową książki, by mogły korzystać z niej osoby niewidome, jednak tylko pod warunkiem, że takie działanie nie ma charakteru zarobkowego.